Przytoczony poniżej dokument Głównego Inspektora Sanitarnego Kraju umożliwia Rodzinom zmarłych Pacjentów domaganie się godnego pochówku i nie wyklucza okazania zwłok. A to jest ważna sprawa, a nie epatowanie i straszenie „longcovid”.
GŁÓWNY INSPEKTOR SANITARNY
HŚ.NS.542.13.2021.JŁ Warszawa, dnia $…………………. r.
Pan
lek. Paweł Basiukiewicz
Kierownik Oddziału
Obserwacyjno Zakaźnego
Szpital Zachodni im. Św. Jana Pawła II
05-825 Grodzisk Mazowiecki, Daleka 11
e-mail: pbasiukiewicz@gmail.com
Szanowny Panie Doktorze,
odpowiadając na Pana wystąpienie dotyczące wątpliwości w zakresie stosowania przepisów
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 kwietnia 2020 r. zmieniającego rozporządzenie
w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz. U z 2020, poz. 585),
odnosząc się do poszczególnych pytań:
1. Czy w przypadku gdy przebywająca w oddziale obserwacyjno- zakaźnym osoba
zmarła nie chorowała na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2, miała jedynie w trakcie
procesu diagnostycznego stwierdzony dodatni wynik wymazu w kierunku obecności
materiału genetycznego wirusa SARS-CoV-2 zwłoki podlegają procedurom
wyszczególnionym w Rozporządzeniu.
2. Czy w przypadku gdy przebywająca w oddziale obserwacyjno zakaźnym osoba
zmarła chorowała na chorobę wywołaną obecnością wirusa SARS-CoV-2, ale zgon nastąpił
z innych przyczyn, zwłoki podlegają procedurom wyszczególnionym w Rozporządzeniu.
3. Czy w przypadku, gdy u osoby u której na etapie procesu diagnostycznego uzyskano
pozytywny wynik badania PCR w kierunku obecności materiału genetycznego wirusa SARSCoV-
2, zaś zgon nie nastąpił z powodu zakażenia wirusem SARS-CoV-2, a z innych
przyczyn na karcie zgonu w punkcie 18a. „Przyczyna zgonu: zgon z powodu choroby
zakaźnej, o której mowa w art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i
chowaniu zmarłych” należy zaznaczyć, że przyczyną była choroba zakaźna (w domyśle
COVID-19) czy nie.
4. Czy każda osoba zmarła w trakcie hospitalizacji w oddziale obserwacyjno zakaźnym,
u której na etapie procesu diagnostycznego stwierdzono badaniem PCR obecność materiału
genetycznego wirusa SARS-CoV-2 w wymazie z nosogardzieli podlega procedurom
wyszczególnionym w paragrafie 5a. Rozporządzenia MZ z dnia 3 kwietnia 2020 r. poz. 585
– uprzejmie informuję, co następuje.
Ad. 1 i Ad. 4
Odnosząc do pytań zawartych w punktach 1 i 4 w zakresie postępowania ze
zwłokami pacjentów oddziałów obserwacyjno-zakaźnych, u których wirus SARS-CoV-2 nie
był przyczyną zgonu tych osób, lecz mimo to zakażenie/obecność wirusa SARS-CoV-2
w toku procesu diagnostycznego zostały potwierdzone u pacjenta odpowiednim testem
diagnostycznym, wydaje się że w stosunku do zwłok tych osób należałoby zastosować
przepisy przywołanego przepisu § 5a rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 kwietnia
2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami
ludzkimi (Dz.U. z 2020 r. poz. 585). Należy bowiem zwrócić uwagę, że fakt zgonu z innych
przyczyn niż COVID-19, wobec posiadanej wiedzy o pozytywnym wyniku testu
diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2, nie wyklucza mimo wszystko zakaźności
wydzielin i wydalin ciała po śmierci, bez względu na bezobjawowość zakażenia u osoby
hospitalizowanej. Należy pamiętać, że zwłoki ulegają określonym procesom pośmiertnym,
podczas których ciało może ulegać zanieczyszczeniu wydalinami/wydzielinami i z tego
względu nie można do końca wykluczyć ewentualnego ryzyka narażenia przede wszystkim
na kontaktowe zakażenie osób, które zajmują się zwłokami po śmierci czy to w szpitalu czy
w zakładzie pogrzebowym.
Ad. 2
W sytuacji gdy osoba zmarła chorowała na chorobę wywołaną obecnością wirusa
SARS-CoV-2, ale jej zgon nastąpił ostatecznie z innych przyczyn, w związku z przepisem
§ 5a (cyt. w przypadku zwłok osób zmarłych na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2
(COVID-19)), należy przypomnieć, że proces opisywania przyczyn zgonu jest wieloetapowy,
a więc w tych okolicznościach choroba COVID-19 powinna zostać uwzględniona
w stosownej dokumentacji wg określonego toku postępowania. Biorąc jednak pod uwagę, że
osoba zmarła była jednak objawowo zakażona wirusem SARS-CoV-2, zasadnym jest
przyjęcie postępowania zgodnie z brzmieniem § 5a cyt. rozp.
Ad.3
W kwestii zapytania nr 3 (osoba, u której na etapie procesu diagnostycznego
uzyskano pozytywny wynik badania PCR w kierunku obecności materiału genetycznego
wirusa SARS-CoV-2, zaś zgon nie nastąpił z powodu zakażenia wirusem SARS-CoV-2,
a z innych przyczyn) odnoszącego się do wypełniania karty zgonu, w szczególności
w zakresie pkt 18a (Przyczyna zgonu: zgon z powodu choroby zakaźnej, o której mowa
w art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych**-
Tak/Nie), informuję że wytyczne dotyczące kodowania zgonów związanych z epidemią
koronawirusa wywołującego COVID-19 na podstawie rekomendacji WHO dostępne są pod
linkami:
zgonu-wg-WHO-18.04.2020.pdf, oraz
01.04.2020-1.pdf .
Jednocześnie, odnosząc się podniesionej w Pana wystąpieniu kwestii specjalnych
procedur wyszczególnionych we wspomnianym rozporządzeniu w aspekcie godnego
pochówku, nadmienić należy, że wprowadzenie przepisu w zakresie unikania pewnych
czynności, w tym np. ubierania czy okazywania zwłok, nie przesądza jednoznacznie
o zakazie dokonywania tych czynności. Wykonanie tych czynności uzależnione jest m.in. od
środków ochrony jakimi dysponują osoby mające kontakt ze zwłokami, możliwości
organizacyjnych wybranych podmiotów (szpital, zakład pogrzebowy).
Należy mieć na względzie, że w świetle ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r.
o działalności leczniczej (Dz.U. z 2020 r. poz. 295), podmiot leczniczy wykonujący
działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne
zobowiązany jest do należytego przygotowania zwłok poprzez ich umycie i okrycie,
z zachowaniem godności należnej osobie zmarłej, w celu ich wydania osobie lub instytucji
uprawnionej do ich pochowania, o której mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 1959 r.
o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Przy czym czynności te nie stanowią przygotowania
zwłok zmarłego pacjenta do pochowania.
Jednocześnie należy mieć na uwadze, iż każdy przypadek wymaga indywidualnego
podejścia, a sposób postępowania ze zmarłym powinien być poprzedzony analizą ryzyka
i oceną stopnia narażenia osoby mającej bezpośredni kontakt z zakażonymi zwłokami.
Ogólna zasada zabezpieczenia osób mających bezpośredni kontakt ze zwłokami
wynika z Kodeksu pracy (Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141, z późn. zm.). Zgodnie z art. 207
Kodeksu, pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy i decyduje jakie środki ostrożności muszą być podjęte w ramach ochrony
pracowników, w tym przypadku ocenia stopień ich narażenia przy dokonywaniu dodatkowych
czynności związanych z przygotowaniem zwłok do pochówku. Odpowiednio do wyników
oceny ryzyka zawodowego, pracodawca zobowiązany jest wyposażyć pracowników
w odpowiednie środki ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.
Z kolei przepis § 5c ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie postępowania ze
zwłokami i szczątkami ludzkimi wskazuje iż osoby bezpośrednio zaangażowane w proces
dekontaminacji ciała i jego otoczenia oraz przygotowania do przewozu zwłok zmarłego
zakażonego wirusem SARS CoV-2 oraz mające bezpośredni kontakt ze zwłokami są
zabezpieczane w następujące środki ochrony indywidualnej: kombinezon albo długi fartuch
ochronny i czepek na głowę; jednorazową maskę zakrywającą otwory oddechowe, a do
czasu umieszczenia zwłok w ochronnym, szczelnym worku maskę z filtrem co najmniej klasy
N95/FFP2; gogle lub przyłbicę ochronną – jednorazową lub poddaną uprzednio procedurze
dekontaminacyjnej; jednorazowe rękawice nitrylowe (optymalnie długie). Przy czym środki
ochrony indywidualnej wielorazowego użytku myje się i dezynfekuje po zakończeniu ww.
czynności.
Z poważaniem
Główny Inspektor Sanitarny
wz. Krzysztof Saczka
Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego
/dokument podpisany elektronicznie/
