Co dalej z ELEWARR?
Zarządzanie ELEWARR-em oraz nadzór właścicielski Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa nad nim były nieprawidłowe i nieskuteczne – ocenia NIK. Nie poprawiło się gospodarowanie majątkiem ELEWARR. Działania podjęte przez zarząd spółki, polegające głównie na sprzedaży aktywów trwałych, nie spowodowały polepszenia jej sytuacji ekonomiczno-finansowej, a ta uległa wręcz pogorszeniu. Pozycja ELEWARR na rynku skupu i przechowywania zbóż jest obecnie marginalna, dlatego zdaniem NIK należy zastanowić się nad przyszłością spółki. Rola, do jakiej została ona powołana – stabilizowania rynku zbóż i rzepaku oraz zabezpieczanie powierzchni magazynowych w ramach centrów interwencyjnych skupu zbóż – wyczerpała się.
ELEWARR został utworzony przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego w 1992 r. w celu zarządzania elewatorami zbożowymi przejętymi przez Agencję. Spółka miała stabilizować rynek zbóż i rzepaku oraz zabezpieczać powierzchnie magazynowe w ramach centrów interwencyjnych skupu zbóż. Przez lata ELEWARR był liderem na rynku skupu i sprzedaży hurtowej zbóż, nasion i pasz oraz magazynowaniu i przechowywaniu zbóż i rzepaku. Jednak na wskutek zmian na rynku, na którym, wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej pojawiła się komercyjna konkurencja, a także złego zarządzania i nadzoru właścicielskiego, spółka straciła tę pozycję. Z roku na rok sytuacja ulegała pogorszeniu. Brak odpowiednich działań ze strony właściciela oraz zarządu Spółki doprowadził do jej marginalizacji na rynku. Najwyższa Izba Kontroli w przeprowadzonych w 2010 r. i 2014 r. kontrolach wskazywała na utratę przez Spółkę kluczowej roli w stabilizacji rynków zbóż i rzepaku oraz niewłaściwy nadzór właścicielski Agencji Rynku Rolnego nad ELEWARR. Wyniki tych kontroli, stwierdzone nieprawidłowości oraz potrzeba weryfikacji wniosków pokontrolnych spowodowały, że Najwyższa Izba Kontroli w 2020 r. przeprowadziła trzecią kontrolę dotyczącą zarządzania i nadzoru właścicielskiego nad ELEWARR w latach 2017-2020. Wraz z likwidacją Agencji Rynku Rolnego, od września 2017 r. właścicielem spółki stał się utworzony w miejsce Agencji Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR).
NIK ocenia, że zarządzanie ELEWARR oraz nadzór właścicielski Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa nad Spółką nie były prawidłowe i skuteczne. Podjęte przez Zarząd spółki działania nie spowodowały poprawy jej sytuacji ekonomiczno-finansowej. Nie polepszyło się także gospodarowanie majątkiem ELEWARR-u.
Strategia na lata 2017 – 2020
Opracowana przez zarząd strategia ELEWARR na lata 2017 -2020 zakładała zwiększenie aktywności handlowej m. in. poprzez rozwinięcie współpracy z Agencją Rezerw Materiałowych w zakresie świadczenia usług przechowywania zbóż z przeznaczeniem na państwowe rezerwy strategiczne, poprawę rentowności posiadanych aktywów, inwestycje rozwojowe, restrukturyzację organizacyjną i majątkową. ELEWARR w roku obrotowym 2017/2018 zawarł z Agencją Rezerw Materiałowych umowy przechowywania państwowych rezerw strategicznych. Spółka przeprowadziła także restrukturyzację majątku. Sprzedała magazyny położone w Mierkowie oraz część obiektów magazynowych w Braniewie. Przejęcie spółki Elewator w Koronowie zwiększyło potencjał przechowalniczy ELEWARR – u o 50 tys. ton. W zakresie inwestycji rozwojowych zbudowano suszarnię kukurydzy na terenie obiektu magazynowego w Bielsku Podlaskim oraz uruchomiono rozbudowę magazynu spółki w Rzeszowie. NIK krytycznie ocenia sprzedaż w 2019 r. firmie komercyjnej, , udziałów w podmiocie powiązanym, tj. w spółce Elewator Sieradz, bez analizy skutków tego działania. Ograniczyło to możliwości oddziaływania Spółki ELEWARR na stabilizację rynku przechowywania zbóż i rzepaku w województwie łódzkim.
Izba zwraca uwagę, że mimo podjętych działań, ELEWARR nie osiągnął w badanym okresie założonych wyników ekonomiczno – finansowych. Co więcej, sytuacja spółki uległa dalszemu pogorszeniu.
Wyniki finansowe
Straty spółki były tak duże, że nawet, jeżeli osiągała ona zysk, to przeznaczany był on na pokrycie strat. Za rok obrotowy 2016/2017 spółka osiągnęła zysk netto w wysokości 3,5 mln zł, który został przeznaczony na pokrycie części strat poniesionych w latach obrotowych 2013, 2014 i 2015/2016 w łącznej wysokości 19,8 mln zł. W roku obrotowym 2017/2018 również wystąpiła strata netto w wysokości 17,2 mln zł, która wynikała głównie z niekorzystnej sprzedaży zbóż i rzepaku, spowodowana m. in. spadkiem cen na rynkach światowych. Za rok obrotowy 2018/2019 ELEWARR wykazał zysk netto w wysokości 0,9 mln zł, który pokrył tylko w niewielkiej części straty netto poniesione w poprzednich latach. Na zysk netto za rok obrotowy 2018/2019 wpływ miało rozliczenie sprzedaży dokonanej w poprzednim roku obrotowym oraz sprzedaż s majątku trwałego.
Jeszcze gorsze wyniki osiągnęła Grupa Kapitałowa ELEWARR, co miało wpływ na sytuację finansową spółki. Strata netto Grupy w latach obrotowych 2016/2017 i 2017/2018 wyniosła łącznej 65,1 mln zł, a wynikała z zobowiązań spółki TDM ARRTRANS S.A., (ELEWARR posiadał w niej 100% akcji) wobec Skarbu Państwa w związku z decyzjami organów skarbowych, dotyczących nienależnie odliczonego podatku od towarów i usług w latach 2013-2014 r.
W ocenie Najwyższej Izby Kontroli wyniki finansowe Spółki jednoznacznie świadczą o nie najlepszym jej zarządzaniu i nadzorze sprawowanym przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Nie podejmowano działań naprawczych w sytuacji pogarszających się wyników spółki. Działania właściciela ograniczyły się do zatwierdzenia sprawozdań finansowych i z działalności Zarządu, udzielania zgody na sprzedaż aktywów trwałych oraz przekazywania zysku netto na pokrycie strat. Zakładając obecny schemat działania Spółki, w tym wysokość osiągniętego zysku w ostatnim roku obrotowym, można przyjąć, że strata netto za rok 2017/2018 zostałaby pokryta dopiero po 17 latach działalności spółki. Dodatkowo głównym działaniem właściciela ELEWARR w celu poprawy sytuacji finansowej było odwołanie członków Zarządu.
NIK zauważa, że p.o. dyrektor generalny KOWR w 2018 r. powołał trzech nowych członków zarządu niezgodnie z przepisami prawa, bez przeprowadzenia przez Radę Nadzorczą ELEWARR postępowań konkursowych.
Ponadto stwierdzono, że dyrektor generalny KOWR jako organ spółki – Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników nie podjął uchwały dotyczącej absolutorium dla byłego prezesa Zarządu Spółki z wykonywania obowiązków w roku obrotowym 2017/2018, co jest niezgodne z Kodeksem Spółek Handlowych. Najwyższa Izba Kontroli poinformowała o tej nieprawidłowości Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
O nieskutecznym nadzorze zarządu spółki świadczą także nieprawidłowości przy sprzedaży towarów przez ELEWARR. Na przykład ELEWARR oddział w Gądkach zawarł dwie umowy sprzedaży pszenicy z odroczoną płatnością, której nie uregulowano. NIK uznaje to działanie jako niegospodarne.
Marginalna pozycja ELEWARR na rynku
Nieefektywne i nieskuteczne były także działania w zakresie skupu i przechowywania zbóż oraz rzepaku. NIK zauważa, że średnioroczne wykorzystanie powierzchni magazynowej przez ELEWARR w latach objętych kontrolą zwiększyło się w odniesieniu do lat poprzednich. Spowodowane było to przede wszystkim świadczeniem usług przechowania na rzecz dużych podmiotów zajmujących się przetwórstwem i dla Agencji Rezerw Materiałowych. Jednak nie poprawiło to diametralnie pozycji spółki na rynku skupu zbóż i rzepaku, do czego spółka głównie została powołana. Udział Spółki w przechowywaniu zbóż i rzepaku jest obecnie marginalny i wynosi ok. 4,5 proc. w skali kraju. W handlu zbożem udział ELEWARR wyniósł od 1 do 1,5 proc., a w handlu rzepakiem wyniósł od 2,5 do 3 proc. krajowego rynku.
Najwyższa Izba Kontroli już w poprzednich kontrolach wskazywała na utratę przez ELEWARR kluczowej roli w stabilizacji rynku zbóż i rzepaku. Brak odpowiednich działań ze strony właściciela (poprzednio ARR, a obecnie KOWR), jak również Zarządu doprowadził do marginalizacji Spółki na rynku. Obecnie KOWR także nie określił dla ELEWARR, jako podmiotu działającego w oparciu o mienie przekazane przez Skarb Państwa, zadań w zakresie stabilizacji sytuacji na rynkach zbóż i rzepaku.
Najwyższa Izba Kontroli zauważa, że koncepcja towarzysząca utworzeniu spółki ELEWARR oraz jej funkcjonowania na rynku zbóż i rzepaku, jako podmiotu mającego stabilizować ten rynek oraz zabezpieczać powierzchnie magazynowe w ramach centrów interwencyjnych skupu zbóż wyczerpała się. Otoczenie rynkowe w latach 90-tych, gdy utworzono spółkę w oparciu o mienie państwowe, było całkowicie odmienne od obecnego, gdyż ELEWARR był wówczas liderem na rynku skupu i przechowalnictwa zbóż i rzepaku. W ostatnich latach na rynku dominują podmioty komercyjne i ELEWARR musi borykać się z silną konkurencją na rynku rolnym. Obecnie skala działalności Spółki nie pozwala na istotne oddziaływanie na innych przedsiębiorców w celu stabilizacji cen zbóż i rzepaku. Kluczową kwestią zatem jest ustalenie, jaką rolę na tym rynku ma pełnić ELEWARR oraz w jaki sposób w perspektywie długookresowej można efektywnie wykorzystać działalność spółki na potrzeby branży rolno-spożywczej.
Wnioski
Do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w porozumieniu z Ministrem Aktywów Państwowych o opracowanie analizy funkcjonowania Spółki ELEWARR w odniesieniu do nowej roli, jaką ma pełnić na rynku zbóż i rzepaku, a także określenie sposobu efektywnego wykorzystania potencjału Spółki na potrzeby branży rolno-spożywczej oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju.
Do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o wzmocnienie nadzoru nad Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa w zakresie wykonywania obowiązków i uprawnień właścicielskich, w szczególności dotyczących prawidłowości postępowań związanych z wyborem członków zarządu ELEWARR.
Do Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa o bieżące monitorowanie procesu zarządzania spółką.
Najwyższa Izba Kontroli skierowała do Prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dotyczące przekroczenia obowiązków i wyrządzenia Spółce ELEWARR znacznej szkody majątkowej w wysokości 0,9 mln zł w wyniku sprzedaży bez zapłaty za wydany towar. Ponadto, w związku z podjęciem przez Prokuraturę Okręgową Warszawa Praga postępowania w sprawie podejrzenia popełnienia przestępstwa przy zbyciu udziałów w Elewator Sieradz sp. z o.o., Najwyższa Izba Kontroli przekazała do Prokuratury dokumenty w tej sprawie.
źródło: NIK
fot. Adobe Stock