Ekspertyza Instytutu Zachodniego 3.2020 Wspólne europejskie obligacje. Studium przypadku
Poniższy tekst dr. Justyny Schulz dotyczy analizy propozycji niemiecko-francuskiego planu odbudowy gospodarki europejskiej, który może być w rzeczywistości planem unifikacji fiskalnej Unii Europejskiej.
Autor: dr Justyna Schulz
NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI:
Efektem dwumiesięcznej intensywnej debaty wokół obligacji jest powstanie nowej wspólnotowej instytucji: Funduszu Odbudowy, finansowanego z budżetu Komisji Europejskiej za pomocą emisji wspólnych obligacji, gwarantowanych przez państwa członkowskie zgodnie z ich procentowym udziałem w budżecie unijnym. Kwestią nadal otwartą jest skala tej emisji, forma przyznawania środków oraz cele, na które fundusze mogą być wydawane. Będzie to przedmiotem pertraktacji w ramach stanowienia wieloletniego budżetu unijnego na l. 2021-2027. Zaprezentowana w dn. 18.05.2020 r. francusko-niemiecka wersja Funduszu Odbudowy w wysokości 500 mld euro została oceniona jako jakościowa zmiana w funkcjonowaniu UE. Niektórzy uważają, że jest to krok do unii fiskalnej. W debacie pojawia się też pojęcie tzw. „Hamilton moment”1 w procesie integracji.
Wypracowany kompromis można by uznać za klasyczny przykład funkcjonowania zasady Monneta, zakładającej zwiększanie kompetencji wspólnotowych w wyniku sytuacji kryzysowych, które wymuszają na skutek podziału kompetencji między płaszczyzną unijną a państwami członkowskimi rozwiązania wspólnotowe. W tym przypadku Komisja Europejska uzyska po raz pierwszy na taką skalę podmiotowość kredytobiorczą, zastrzeżoną do tej pory dla państw członkowskich. Komisja będzie redystrybuować większe środki, co wzmocni jej wpływ i znaczenie dla gospodarek korzystających z Funduszu Odbudowy. Niemniej zasada Monneta zakładała, że rozwiązania będą proponowane przez niezależną od państw członkowskich i silną Komisję, co ma zapewnić równe traktowanie i sprzyjać wyrównywaniu różnic. W tym przypadku to jednak dwa najsilniejsze państwa unijne przejęły inicjatywę, a realne możliwości wypracowania alternatywnych propozycji przez Komisję stoją pod znakiem zapytania.
W odróżnieniu od proponowanych corona-bonds, obligacje Komisji Europejskiej są, czasowo, ilościowo i celowo ściśle określone. W ten sposób udało się połączyć postulat solidarności, mocno akcentowany przez prezydenta Macrona, z zasadami ordoliberalnego ładu istotnymi w niemieckiej debacie.
Zgadzając się na dodatkowe (ograniczone czasowo) kompetencje Komisji, Niemcy zablokowały de facto pogłębianie tzw. unii fiskalnej, w której budżety państw członkowskich byłyby bezpośrednio powiązane. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5.05.2020 r. zdefiniował dodatkową barierę dla tego kierunku integracji europejskiej. Jednocześnie proponując wspólnie z Francją utworzenie Fundusz Odbudowy, Niemcy nie tylko wyszły z defensywy, w jakiej się znalazły na początku debaty na temat euroobligacji, lecz przywróciły także ładotwórczą funkcję motoru francusko-niemieckiego.
Premier Morawiecki pozytywnie odniósł się do idei obligacji emitowanych przez Komisję i do wsparcia solidarnościowego w postaci dotacji dla gospodarek najbardziej dotkniętych kryzysem. W tym kontekście zarysowują się z polskiej perspektywy trzy krytyczne kwestie (1) czy i na ile polityka solidarności będzie wpływała na politykę spójności Unii; (2) czy zasygnalizowane w Funduszu Odbudowy zmiany w architekturze wspólnego rynku nie pogorszą warunków konkurencji dla polskich przedsiębiorstw i pracowników; (3) na ile Komisja w obecnym składzie jest w stanie pełnić rolę neutralnego arbitra czuwającego nad „unijnym dobrem wspólnym”, a na ile ulega presji najsilniejszych państw członkowskich.
(1) Jest to odniesienie do decyzji A. Hamiltona w 1790 r. o przejęciu przez rząd federalny USA zobowiązań dłużnych państw stanowych powstałych w czasie wojny o niepodległość. To uwspólnotowienie długów miało przyspieszyć proces federalizacji USA.
SPIS TREŚCI
WSTĘP ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5
IDEA OBLIGACJI EUROPEJSKICH – HISTORIA ……………………………………………………………………………………….. 6
DEBATA WOKÓŁ OBLIGACJI ………………………………………………………………………………………………………………. 10
ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW …….………………………………………………………..………………………………………….10
ARGUMENTY OPONENTÓW …..…………….….…………………………………………………..………………………………. 12
WNIOSKI……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14
OCENA EKONOMICZNA ………………………………………………………………………………………………………………..… 14
OCENA Z PUNKTU WIDZENIA ŁADU EUROPEJSKIEGO …………………………………………………………………. 16
POLSKA PERSPEKTYWA …………………………………………………………………….………………………………………..…. 17
Całość do pobrania w pliku powyżej