Konstytucja 3 Maja 1791 r.
W imie Boga w Trójcy Swietej jedynego. Stanislawa August z bozej laski i woli narodu król Polski, wielki ksiaze litewski, ruski, pruski, mazowiecki, zmudzki, kijowski, wolynski, podolski, podlaski, inflancki, smolenski, siewierski i czernichowski, wraz z stanami skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski reprezentujacymi.
Uznaja, iz los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisl, dlugim doswiadczeniem poznawszy zadawnione rzadu naszego wady, a chcac korzystac z pory, w jakiej sie Europa znajduje i z tej dogorywajacej chwili, która nas samym sobie wrócila, wolni od hanbiacych obcej przemocy nakazów, ceniac drozej nad zycie, nad szczesliwosc osobista egzystencje polityczna, niepodleglosc zewnetrzna i wolnosc wewnetrzna narodu, którego nas w nasze rece jest powierzony, chcac oraz na blogoslawienstwo, na wdziecznosc wspólczesnych i przyszlych pokolen zasluzyc, mimo przeszkód, które w nas namietnosci sprawowac moga, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolnosci, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z najwieksza staloscia ducha niniejsza konstytucje uchwalamy i te calkowicie za swieta, za niewzruszona deklarujemy, dopóki by naród w czasie prawem przewidzianym wyrazna wola nie uznal potrzeby odmienienia w niej jakiego artykulu. Do której to konstytucji dalsze ustawy sejmu terazniejszego we wszystkim stosowac sie maja.
I. Religia panujaca
Religia narodowa panujaca jest i bedzie wiara swieta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; przejscie od wiary panujacej jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. Ze zas taz sama wiara swieta przykazuje nam kochac bliznich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek badz wyznania pokój w wierze i opieke rzadowa winnismy. I dlatego wszelkich obrzadków i religii wolnosc w krajach polskich podlug ustaw krajowych gwarantujemy.
II. Szlachta i ziemianie
Szanujac pamiec przodków naszych jako fundatorów rzadu wolnego, stanowi szlacheckiemu wszelkie swobody, wolnosci, prerogatywy pierwszenstwa w zyciu prywatnym i publicznym najuroczysciej zapewniamy, szczególniej zas prawa, statuta i przywileje temu stanowi od Kazimierza Wielkiego, Ludwika Wegierskiego, Wladyslawa Jagielly i Witolda brata jego, wielkiego ksiecia litewskiego, nie mniej od Wladyslawa i Kazimierza Jagiellonczyków, od Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta Pierwszego braci, od Zygmunta Augusta, ostatniego z linii jagiellonskiej, sprawiedliwie i prawnie nadane, utwierdzamy i za niewzruszone uznajemy. Godnosc stanu szlacheckiego w Polszcze za równa wszelkim stopniom szlachectwa, gdziekolwiek uzywanym, przyznajemy. Wszelka szlachte równymi byc miedzy soba uznajemy, nie tylko co do starania sie o urzedy i o sprawowanie poslug Ojczyznie, honor, slawe, pozytek przynoszacych, ale oraz co do równosci uzywania przywilejów i prerogatyw stanowi szlacheckiemu sluzacych. Nade wszystko zas prawa bezpieczenstwa osobistego, wolnosci osobistej i wlasnosci gruntowej i ruchomej, tak jak od wieków kazdemu sluzyly, swietobliwe nienaruszenie zachowanie miec chcemy i zachowujemy; zareczajac najuroczysciej, iz przeciwko wlasnosci czyjejkolwiek zadnej odmiany lub ekscepcji w prawie nie dopuscimy; owszem, najwyzsza wladza krajowa i rzad przez nia ustanowiony zadnych pretensji pod pretekstem iurium regalium i jakimkolwiek innym pozorem do wlasnosci obywatelskich badz w czesci, badz w calosci roscic sobie nie bedzie. Dla czego bezpieczenstwo osobiste i wszelka wlasnosc komukolwiek z prawa przynalezna jako prawdziwy spolecznosci wezel, jako zrenice wolnosci obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i nienaruszone zostawaly, miec chcemy.
Szlachte za najpierwszych obronców wolnosci i niniejszej konstytucji uznajemy. Kazdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej swietosci do szanowania, jej trwalosci do strzezenia poruczamy jako jedyna twierdze Ojczyzny i swobód naszych.
III. Miasta i mieszczanie
Prawo na terazniejszym sejmie zapadle pod tytulem Miasta nasze królewskie wolne w pañstwach Rzeczypospolitej w zupelnosci utrzymane miec chcemy i za czesc niniejszej konstytucji deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej dla bezpieczenstwa ich swobód i calosci wspólnej Ojczyzny nowa, prawdziwa i skuteczna dajace sile.
IV. Chlopi wloscianie
Lud rolniczy, spod którego reki plynie najobfitsze bogactw krajowych zródlo, który najliczniejsza w narodzie stanowi ludnosc, a zatem najdzielniejsza kraju sile, tak przez sprawiedliwosc, ludzkosc i obowiazki chrzescijanskie, jako i przez wlasny nasz interes dobrze rozumiany, pod opieke prawa i rzadu krajowego przyjmujemy, stanowiac: iz odtad jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy dziedzice z wloscianami dóbr swoich autentycznie ulozyli, czyli by te swobody, nadania i umowy byly z gromadami, czyli tez z kazdym osobno wsi mieszkancem zrobione, beda stanowic wspólny i wzajemny obowiazek podlug rzetelnego znaczenia, warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach pod opieke rzadu krajowego podajacy uklady takowe i wynikajace z nich obowiazki przez jednego wlasciciela gruntu dobrowolnie przyjete, nie tylko jego samego, ale i nastepców jego lub prawa nabywców tak wiazac beda, ze ich nigdy samowolnie odmieniac nie beda mocni. Nawzajem wloscianie jakiejkolwiek badz majetnosci od dobrowolnych umów, przyjetych nadan i z nimi zlaczonych powinnosci usuwac sie inaczej nie beda mogli, tylko w takim sposobie i z takimi warunkami, jak w opisach tychze umów postanowione mieli, które czy na wiecznosc, czyli do czasu przyjete, scisle ich obowiazywac beda. Zawarowawszy tym sposobem dziedziców przy wszelkich pozytkach od wloscian im nalezacych, a chcac jak najskuteczniej zachecic pomnozenie ludnosci krajowej, oglaszamy wolnosc zupelna dla wszystkich ludzi tak nowo przybywajacych, jak i tych którzy by pierwej z kraju oddaliwszy sie, teraz do Ojczyzny powrócic chcieli, tak dalece, iz kazdy czlowiek do panstw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyly lub powracajacy, jak tylko stanie noga na ziemi polskiej, wolnym jest zupelnie uzyc przemyslu swego jak i gdzie chce, wolny jest czynic umowy na osiadlosc, robocizne lub czynsze, jak i dopóki sie umówi, wolny jest osiadac w miescie lub na wsiach, wolny jest mieszkac w Polszcze lub do kraju, do którego zechce, powrócic, uczyniwszy zadosyc obowiazkom, które dobrowolnie na siebie przyjal.
V. Rzad, czyli oznaczenie wladz publicznych
Wszelka wladza spolecznosci ludzkiej poczatek swój bierze z woli narodu. Aby wiec calosc panstw, wolnosc obywatelska i porzadek spolecznosci w równej wadze na zawsze zostawaly, trzy wladze rzad narodu polskiego skladac powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze skladac beda, to jest: wladza prawodawcza w Stanach zgromadzonych, wladza najwyzsza wykonawcza w królu i Strazy i wladza sadownicza w jurysdykcjach na ten koniec ustanowionych lub ustanowic sie majacych.
VI. Sejm, czyli wladza prawodawcza
Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie izby dzielic sie beda: na izbe poselska i na izbe senatorska pod prezydencja króla.
Izba poselska jako wyobrazenie i sklad wszechwladztwa narodowego bedzie swiatynia prawodawstwa. Przeto w izbie poselskiej najpierw decydowane beda wszystkie projekta.
1-mo Co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do ustanowienia wieczystych podatków, w których to materiach propozycje do tronu województwom, ziemiom i powiatom do roztrzasnienienia podane, a przez instrukcje do izby przychodzace, najpierw do decyzji wziete byc maja.
2-do Co do uchwal sejmowych, to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zaciagania dlugu publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkladu wydatków publicznych ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacji traktatów zwiazkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów do prawa narodów sciagajacych sie, kwitowanie magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzen, glównym narodowym potrzebom odpowiadajacych, w których to materiach propozycje od tronu prosto do izby poselskiej przychodzic majace, pierwszenstwo w prowadzeniu miec beda.
Izby senatorskiej, zlozonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencja króla, majacego prawo raz dac votum swoje, drugi raz paritatem rozwiazywac osobiscie lub nadeslaniem zdania swojego do tejze izby, obowiazkiem jest: 1-mo Kazde prawo, które po przejsciu formalnym w izbie poselskiej do senatu natychmiast przeslane byc powinno, przyjac lub wstrzymac do dalszej narodu deliberacji opisana w prawie wiekszoscia glosów; przyjecie moc i swietosc prawa nadawac bedzie; wstrzymanie zas zawiesi tylko prawo do przyszlego ordynaryjnego sejmu, na którym gdy powtórna nastapi zgoda, prawo zawieszone od senatu przyjetym byc musi. 2-do Kazda uchwale sejmowa w materiach wyzej wyliczonych, która izba poselska senatowi przeslac natychmiast powinna, wraz z taz izba poselska wiekszoscia glosów decydowac, a zlaczona izb obydwóch wiekszosc wedlug prawa opisana bedzie wyrokiem i wola Stanów.
Warujemy, iz senatorowie i ministrowie w obiektach sprawowania sie z urzedowania swego badz w Strazy, badz w komisji, votum decisivum w sejmie nie beda mieli i tylko zasiadac wtenczas w senacie maja dla dania eksplikacji na zadanie sejmu.
Sejm zawsze gotowym bedzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynac sie ma co dwa lata, trwac zas bedzie podlug opisu prawa o sejmach. Gotowy, w potrzebach naglych zwolany, stanowic ma o tej tylko materii, do której zwolanym bedzie lub o potrzebie po czasie zwolania przypadlej. Prawo zadne na tym ordynaryjnym sejmie, na którym ustanowione bylo, znoszonym byc nie moze. Komplet sejmu skladac sie bedzie z liczb osób nizszym prawem opisanej, tak w izbie poselskiej, jako i w izbie senatorskiej.
Prawo o sejmikach, na terazniejszym sejmie ustanowione, jako najistotniejsza zasade wolnosci obywatelskiej uroczyscie zabezpieczamy.
Jak zas prawodawstwo sprawowane byc moze przez wszystkich i naród wyrecza sie w tej mierze przez reprezentantów, czyli poslów swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowimy, iz poslowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu potrzebach podlug niniejszej konstytucji uwazani byc maja jako reprezentanci calego narodu, bedac skladem ufnosci powszechnej.
Wszystko i wszedzie wiekszoscia glosów udecydowane byc powinno. Przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rzad obalajace, spolecznosc niszczace, na zawsze znosimy.
Zapobiegajac z jednej strony gwaltownym i czestym odmianom konstytucji narodowej, z drugiej uznajac potrzebe wydoskonalenia onej po doswiadczeniu jej skutków co do pomyslnosci publicznej, pore i czas rewizji i poprawy konstytucji co lat dwadziescia piec naznaczamy, chcac miec takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym podlug osobnego o nim prawa opisu.
VII. Król, wladza wykonawcza
Zaden rzad najdoskonalszy bez dzielnej wladzy wykonawczej stac nie moze. Szczesliwosc narodów od praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania zalezy. Doswiadczenie nauczylo, ze zaniedbanie tej czesci rzadu nieszczesciami napelnilo Polske. Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi polskiemu wladze praw sobie stanowienia i moc bacznosci nad wszelka wykonawcza wladza oraz wybierania urzedników do magistratur, wladze najwyzszego wykonywania praw królowi i radzie jego oddajemy, która to rada Straza Praw zwac sie bedzie.
Wladza wykonawcza do pilnowania praw i onych pelnienia scisle jest obowiazana. Tam czynna z siebie bedzie, gdzie prawa dozwalaja, gdzie prawa potrzebuja dozoru egzekucji, a nawet silnej pomocy. Posluszenstwo nalezy sie jej zawsze od wszystkich magistratur, moc przynaglenia nieposluszne i zaniedbujace swe obowiazki magistratury w jej reku zostawiamy.
Wladza wykonawcza nie bedzie mogla praw stanowic ani tlumaczyc, podatków i poborów pod jakimkolwiek imieniem nakladac, dlugów publicznych zaciagac, rozkladu dochodów skarbowych przez sejm zrobionego odmieniac, wojny wydawac, pokoju ani traktatu i zadnego aktu dyplomatycznego definitive zawierac. Wolno jej tylko bedzie tymczasowe z zagranicznymi prowadzic negocjacje oraz tymczasowe i potoczne da bezpieczenstwa i spokojnosci kraju wynikajace potrzeby zalatwiac, o których najblizszemu zgromadzeniu sejmowemu doniesc winna.
Tron polski elekcyjnym przez familie miec na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane kleski bezkrólewiów, periodycznie rzad wywracajacych, powinnosc ubezpieczenia losu kazdego mieszkanca ziemi polskiej i zamkniecia na zawsze drogi wplywom mocarstw zagranicznych, pamiec swietnosci i szczescia Ojczyzny naszej za czasów familii ciagle panujacych, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu i moznych Polaków, zwrócenia do jednomyslnego wolnosci narodowej pielegnowania wskazaly roztropnosci naszej oddanie tronu polskiego prawem nastepstwa. Stanowimy przeto, iz po zyciu, jakiego nam dobroc boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królowac bedzie. Dynastia przyszlych królów polskich zacznie sie na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego elektora saskiego, którego sukcesorom de lumbis z plci meskiej tron polski przeznaczamy. Najstarszy syn króla panujacego po ojcu na tron nastepowac ma. Gdyby zas dzisiejszy elektor saski nie mial potomstwa plci meskiej, tedy maz przez elektora za zgoda Stanów zgromadzonych córce jego obrany zaczynac ma linie nastepstwa plci meskiej do tronu polskiego. Dlaczego Marie Auguste Nepomucene, córke elektora, za infantke polska deklarujemy, zachowujac przy narodzie prawo, zadnej preskrypcji podpadac nie mogace, wybrania do tronu drugiego domu po wygasnieciu pierwszego.
Kazdy król, wstepujac na tron, wykona przysiege Bogu i narodowi na zachowanie konstytucji niniejszej, na pacta conventa, które ulozone beda z dzisiejszym elektorem saskim jako przeznaczonym do tronu i które tak jak dawne wiazac go beda.
Osoba króla jest swieta i bezpieczna od wszystkiego; nic sam przez sie nie czyniacy, za nic w odpowiedzi narodowi byc nie moze; nie samowladca, ale ojcem i glowa narodu byc powinien i tym go prawo i konstytucja niniejsza byc uznaje i deklaruje. Dochody tak jak beda w paktach konwentach opisane i prerogatywy tronowi wlasciwe, niniejsza konstytucja dla przyszlego elekta zawarowane, tknietymi byc nie beda mogly.
Wszystkie akta publiczne, trybunaly, sady, magistratury, monety, stemple pod królewskim isc powinny imieniem. Król, któremu wszelka moc dobrze czynienia zostawiona byc powinna, miec bedzie ius agratiandi na smierc wskazanych prócz in criminibus status. Do króla rozporzadzenie najwyzsze silami zbrojnym krajowymi w czasie wojny i mianowanie komendantów wojska nalezec bedzie, z wola atoli ich odmiana za wola narodu. Patentowac oficerów i mianowac urzedników podlug prawa niniejszego opisu, nominowac biskupów i senatorów podlug opisu tegoz prawa oraz ministrów jako urzedników pierwszych wladzy wykonawczej jego bedzie obowiazkiem.
Straz, czyli rada królewska, do dozoru calosci i egzekucji praw królowi oddana, skladac sie bedzie: 1-mo z prymasa jako glowy duchowienstwa polskiego i jako prezesa Komisji Edukacyjnej, mogacego byc wyreczonym w Strazy Praw przez pierwszego ex ordine biskupa, którzy rezolucji podpisywac nie moga; 2-do z pieciu ministrów, to jest ministra policji, ministra pieczeci, ministra belli, ministra skarbu, ministra pieczeci do spraw zagranicznych; 3-tio z dwóch sekretarzy, z których jeden protokól Strazy, drugi protokól spraw zagranicznych trzymac beda, obydwa bez votum decydujacego.
Nastepca tronu z maloletnosci wyszedlszy i przysiege na konstytucje wykonawszy, na wszystkich Strazy posiedzeniach, lecz bez glosu, przytomnym byc moze.
Marszalek sejmowy, jako na dwa lata wybrany, wchodzic bedzie w liczbe zasiadajacych w Strazy bez wdawania sie w jej rezolucje, jedynie dla zwolania sejmu gotowego w takim zdarzeniu: gdyby on uznal w przypadkach koniecznego zwolania sejmu gotowego wymagajacych rzetelna potrzebe, a król go zwolac wzbranial sie; tedy tenze marszalek do poslów i senatorów wydac powinien listy okólne, zwolujac onych na sejm gotowy i powody zwolania tego wyrazajac. Przypadki zas do koniecznego zwolania sejmu sa tylko nastepujace:: 1-mo w gwaltownej potrzebie do prawa narodu sciagajacej sie, a szczególniej w przypadku wojny osciennej, 2-do w przypadku wewnetrznego zamieszania grozacego rewolucja kraju lub kolizja miedzy magistraturami, 3-tio w widocznym powszechnego glodu niebezpieczenstwie, 4-to w osierocialym stanie Ojczyzny przez smierc króla lub w niebezpiecznej jego chorobie. Wszystkie rezolucje w Strazy roztrzasane beda przez sklad wyzej wspomniany. Decyzja królewska po wysluchaniu wszystkich zdaniach przewazac powinna, aby jedna byla w wykonaniu prawa wola. Przeto kazda ze Strazy rezolucja pod imieniem królewskim i z podpisem reki jego wychodzic bedzie. Powinna jednak byc podpisana takze przez jednego z ministrów zasiadajacych w Strazy i tak podpisana do posluszenstwa wiazac bedzie, i dopelniona byc ma przez komisje lub przez jakiekolwiek magistratury wykonawcze, w tych jednak szczególnie materiach, które wyraznie niniejszym prawem wylaczone nie sa. W przypadku, gdyby zaden z ministrów zasiadajacych decyzji podpisac nie chcial, król odstapi od tej decyzji, a gdyby przy niej upieral sie, marszalek sejmowy w tym przypadku upraszac sie bedzie o zwolanie sejmu gotowego; i jezeli król opózniac bedzie zwolanie, marszalek to wykonac powinien.
Jako nominowanie wszystkich ministrów, tak i wezwanie z nich jednego od kazdego administracji wydzialu do rady swojej, czyli Strazy, króla jest prawem. Wezwanie to ministra do zasiadania w Strazy na dwa lata bedzie z wolnym onego nadal przez króla potwierdzeniem Ministrowie do Strazy wezwani w komisjach zasiadac nie maja.
W przypadku zas, gdyby wiekszosc dwóch trzecich czesci wotów sekretnych obydwóch izb zlaczonych na sejmie ministra badz w Strazy, badz w urzedzie odmiany zadala, król natychmiast na jego miejsce innego nominowac powinien.
Chcac, aby Straz Praw narodowych byla do scislej odpowiedzi narodowi za wszelkie onych przestepstwa, stanowimy, iz gdy ministrowie beda oskarzeni, przez deputacje do egzaminowania ich czynnosci wyznaczona, o przestepstwo prawa, odpowiadac maja z osób i majatków swoich. W wszelkich takowych oskarzeniach Stany zgromadzone prosta wiekszoscia wotów izb zlaczonych odeslac obwinionych ministrów maja do sadów sejmowych po sprawiedliwe i wyrównujace przestepstwu ich ukaranie, lub przy dowiedzionej niewinnosci od sprawy i kary uwolnienie.
Dla porzadnego wladzy wykonawczej dopelnienia ustanawiamy oddzielne komisje majace zwiazek ze Straza i obowiazane do posluszenstwa tejze Strazy. Komisarze do nich wybierani beda przez sejm dla sprawowania urzedów swoich w przeciagu czasu prawem opisanego. Komisje te sa: 1-mo Edukacji, 2-do Policji, 3-tio Wojska, 4-to Skarbu.
Komisje porzadkowe wojewódzkie, na tym sejmie ustanowione, równie do dozoru Strazy nalezace, odbierac beda rozkazy przez wyzej wspomniane posrednicze komisje respective co do obiektów kazdej z nich wladzy i obowiazków.
VIII. Wladza sadownicza
Wladza sadownicza nie moze byc wykonywana ani przez wladze prawodawcza, ani przez króla, lecz przez magistratury na ten koniec ustanowione i wybierane. Powinna zas byc tak do miejsc przywiazana, zeby kazdy czlowiek bliska dla siebie znalazl sprawiedliwosc, zeby przestepny widzial wszedzie grozna nad soba reke krajowego rzadu.
1-mo Ustanawiamy przeto sad pierwszej instancji dla kazdego województwa, ziemi i powiatu, do których sedziowie wybierani beda na sejmikach. Sady pierwszej instancji beda zawsze gotowe i czuwajace na oddanie sprawiedliwosci tym, którzy jej potrzebuja. Od tych sadów isc bedzie apelacja na trybunaly glówne, dla kazdej prowincji byc majace, zlozone równie z osób na sejmikach wybranych. I te sady, tak pierwszej, jako i ostatniej instancji beda sadami ziemianskimi dla szlachty i wszystkich wlascicielów ziemskich z kimkolwiek in causis iuris et facti.
2-do Jurysdykcje zas sadowe wszystkim miastom, podlug prawa sejmu terazniejszego o miastach wolnych królewskich, zabezpieczamy.
3-tio Sady referendarskie, dla kazdej prowincji osobne, miec chcemy w sprawach wloscian wolnych dawnymi prawami sadowi temu poddanych.
4-to Sady zadworne asesorskie, relacyjne i kurlandzkie zachowujemy.
5-to Komisje wykonawcze beda mialy sady w sprawach do swej administracji nalezacych.
6-to Oprócz sadów w sprawach cywilnych i kryminalnych dla wszystkich stanów bedzie sad najwyzszy sejmowy zwany, do którego przy otwarciu kazdego sejmu obrane beda osoby. Do tego sadu nalezec beda wystepki przeciwko narodowi i królowi, czyli crimina status.
Nowy kodeks praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone przez sejm osoby spisac rozkazujemy.
IX. Regencja
Straz bedzie oraz regencja, majaca na czele królowa albo w jej nieprzytomnosci prymasa. W tych trzech tylko przypadkach miejsce miec moze regencja: 1-mo w czasie maloletnosci króla, 2-do w czasie niemocy trwale pomieszanie zmyslów sprawujacej, 3-tio w przypadku gdyby król byl wziety na wojnie. Mololetnosc trwac tylko bedzie do lat 18 zupelnych; a niemoc wzgledem trwalego pomieszania zmyslów deklarowana byc nie moze tylko przez sejm gotowy wiekszoscia wotów trzech czesci przeciwko czwartej izb zlaczonych. W tych przeto trzech przypadkach prymas korony polskiej sejm natychmiast zwolac powinien, a gdyby prymas te powinnosc zwlóczyl, marszalek sejmowy listy okólne do poslów i senatorów wyda. Sejm gotowy urzadzi kolej zasiadania ministrów w regencji i królowa do zastapienia króla w obowiazkach jego umocuje. A gdy król w pierwszym przypadku z maloletnosci wyjdzie, w drugim do zupelnego przyjdzie zdrowia, w trzecim z niewoli powróci, regencja rachunek z czynnosci swoich oddac mu powinna i odpowiadac narodowi za czas swego urzedowania, tak jak jest przepisano o Strazy na kazdym ordynaryjnym sejmie, z osób i majatków swoich.
X. Edukacja dzieci królewskich
Synowie królewscy, których do nastepstwa tronu konstytucja przeznacza, sa pierwszymi dziecmi Ojczyzny, przeto bacznosc o dobre ich wychowanie do narodu nalezy, bez uwloczenia jednak prawom rodzicielskim. Za rzadu królewskiego sam król z Straza i wyznaczonym od Stanów dozorca edukacji królewiców wychowaniem ich zatrudniac sie bedzie. Za rzadu regencji taz z wspomnianym dozorca edukacje ich powierzona miec sobie bedzie. W obydwóch przypadkach dozorca od Stanów wyznaczony donosic winien na kazdym ordynaryjnym sejmie o edukacji i postepku królewiców. Komisji zas Edukacyjnej powinnoscia bedzie podac uklad instrukcji i edukacji synów królewskich do potwierdzenia sejmowi, a to, aby jednostajnie w wychowaniu ich prawidla wpajaly ciagle i wczesnie w umysly przyszlych nastepców tronu religie, milosc cnoty, Ojczyzny, wolnosci i konstytucji krajowej.
XI. Sila zbrojna narodowa
Naród winien jest sobie samemu obrone od napasci i dla przestrzegania calosci swojej. Wszyscy przeto obywatele sa obroncami calosci i swobód narodowych. Wojsko nic innego nie jest tylko wyciagnieta sila obronna i porzadna z ogólnej sily narodu. Naród winien wojsku swemu nagrode i powazanie za to, iz sie poswieca jedynie dla jego obrony. Wojsko winno narodowi strzezenie granic i spokojnosci powszechnej, slowem winno byc jego najsilniejsza tarcza. Aby przeznaczenia tego dopelnilo nieomylnie, powinno zostawac ciagle pod posluszenstwem wladzy wykonawczej stosownie do opisów prawa, powinno wykonac przysiege na wiernosc narodowi i królowi, i na obrone konstytucji narodowej. Uzyte byc wiec wojsko narodowe moze na ogólna kraju obrone, na strzezenie fortec i granic, lub na pomoc prawu, gdyby kto egzekucji jego nie byl poslusznym.
Stanislaw Nalecz Malachowski, referendarz wielki koronny, sejmowy i konfederacji prowincji koronnych marszalek.
Kazimierz Korwin Kossakowski, biskup inflancki i kurlandzki, nastepca koadiutor biskupstwa wilenskiego, jako deputowany.
Antoni ksiaze Jablonowski, kasztelan krakowski, deputowany z Senatu prowincji malopolskiej.
Franciszek Antoni na Kwilecki, kasztelan kaliski, deputowany do konstytucji z Senatu z prowincji wielkopolskiej.
Kazimierz Konstanty Plater, kasztelan generalu trockiego, deputowany do konstytucji z Senatu Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.
Walerian Stroynowski, podkomorzy buski, posel wolynski, z Malopolski deputat do konstytucji.
Stanislaw Kostka Potocki, posel lubelski, deputowany do konstytucji z prowincji malopolskiej.
Jan Nepomucen Zboinski, posel ziemi dobrzynskiej, deputowany do konstytucji.
Tomasz Nowowiejski, lowczy i posel ziemi wyszogrodzkiej, deputowany do konstytucji.
Józef Radzicki, podkomorzy i posel ziemi zakroczymskiej, deputowany do konstytucji z prowincji wielkopolskiej.
Józef Zabiello, posel z Ksiestwa Zmudzkiego, deputowany do konstytucji.
Jacek Puttkamer, posel województwa minskiego, deputowany do konstytucji z prowincji Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.