NIK o szkoleniu i doskonaleniu zawodowym funkcjonariuszy służb podległych MSWiA
Systemy szkolenia funkcjonujące w służbach podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji umożliwiały właściwe przygotowanie funkcjonariuszy do realizacji podstawowych zadań. Jednak brak odpowiedniej liczby szkoleń specjalistycznych stwarza istotne ryzyko wykonywania przez funkcjonariuszy wielu ustawowych obowiązków bez odpowiedniego przygotowania. NIK zwraca uwagę na brak, szczególnie w Policji i Służbie Ochrony Państwa, spójnych systemów szkoleń, powiązanych ze ścieżką rozwoju zawodowego funkcjonariuszy, umożliwiających im stałe podnoszenie kwalifikacji i doskonalenie umiejętności. Słabymi stronami obecnych systemów szkoleń są m.in. niemożność pełnego zaspokojenia potrzeb szkoleniowych formacji, problemy z zapewnieniem właściwie przygotowanych instruktorów, infrastruktury i wyposażenia, niewystarczająca współpraca przy realizacji szkoleń pomiędzy formacjami, brak obligatoryjności szkoleń, niepowiązanie podnoszenia kwalifikacji z awansami i nagrodami. Doceniając zaangażowanie funkcjonariuszy i pracowników kontrolowanych formacji w rozwój systemów szkolenia i to, co już udało się osiągnąć, NIK wskazuje na potrzebę daleko idących zmian w poszczególnych obszarach. Ich szybkie i sprawne wprowadzenie przyczyniłoby się do dalszego wzrostu poziomu profesjonalizacji służb podległych MSWiA, a tym samym jeszcze lepszej realizacji zadań w zakresie zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Podjęcie systemowych, długofalowych działań jest szczególnie istotne teraz, gdy ograniczenia związane z występującym na terenie kraju stanem epidemii, znacząco skomplikowały realizację procesu doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy i pogłębiły istniejące w tym zakresie problemy.
Wprowadzenie do problematyki
Za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa odpowiadają m.in. cztery formacje podległe MSWiA. To Policja, Straż Graniczna, Służba Ochrony Państwa i Państwowa Straż Pożarna. Niezbędne do tego kompetencje i umiejętności funkcjonariusze nabywają w trakcie szkolenia zawodowego podstawowego – na początku służby, oraz w ramach kolejnych szkoleń specjalistycznych i doskonalenia zawodowego – w trakcie służby.
Obecne systemy szkolenia Policji, Straży Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej ukształtowały się na początku XXI w. Szkoły i ośrodki szkolenia formacji podległych MSWiA realizują szkolenie zawodowe podstawowe, szkolenia specjalistyczne oraz szkolenia pozwalające funkcjonariuszom awansować do wyższego korpusu (podoficerskiego, aspiranckiego /chorążych, oficerskiego). Szkolenia są, co do zasady, realizowane w szkołach i ośrodkach szkolenia utworzonych w każdej formacji (z wyjątkiem SOP), a doskonalenie zawodowe – w szkołach i ośrodkach szkolenia oraz w macierzystych jednostkach organizacyjnych. Doskonalenie zawodowe w niektórych przypadkach zlecane jest podmiotom zewnętrznym.
NIK skontrolowała MSWiA, Komendę Główną Policji, Komendę Główną Straży Granicznej, Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej, Służbę Ochrony Państwa (w tym przypadku wyniki kontroli mają charakter niejawny, dlatego zostały przedstawione skrótowo), 13 szkół Policji, SG i PSP oraz 5 jednostek terenowych Policji, SG i PSP szczebla wojewódzkiego. Kontrola objęła okres od 1.01.2018 r.-30.06.2019r. oraz okresy wcześniejsze i późniejsze w zakresie niezbędnym do realizacji celu kontroli.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji
Minister stworzył procedury nadzoru nad działalnością podległych mu służb, w tym nad funkcjonującymi w nich systemami szkolenia i doskonalenia zawodowego. Wyznaczone jednostki organizacyjne ministerstwa analizowały dokumenty sprawozdawcze, wyciągały z nich wnioski, a w razie potrzeby formułowały zalecenia. Skargi i wnioski związane ze szkoleniem i doskonaleniem zawodowym funkcjonariuszy były prawidłowo rozpatrywane. W okresie objętym kontrolą przedstawiciele MSWiA nie przeprowadzili jednak kontroli dotyczących bezpośrednio systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego mających na celu jego kompleksowe zbadanie. Jedynie w poszczególnych kontrolach uwzględniano ten temat, jako jeden z wielu elementów badania. Minister nie prowadził także bezpośredniej ewaluacji systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego w służbach, opierając się w swoich analizach wyłącznie na sprawozdaniach Komendantów Głównych Policji, PSP, SG i Komendanta SOP oraz ocenach Polskiej Komisji Akredytacyjnej.
Istotnym problemem jest brak (zwłaszcza w Policji i Służbie Ochrony Państwa) spójnych systemów szkoleń, powiązanych ze ścieżką rozwoju zawodowego funkcjonariuszy, umożliwiających im stałe podnoszenie kwalifikacji i doskonalenie umiejętności. Systemy te powinny nie tylko umożliwiać funkcjonariuszowi właściwe wykonywanie obowiązków na aktualnie zajmowanym stanowisku, ale również przygotowywać go do nowych zadań w ramach ścieżki rozwoju zawodowego. Brak tego rodzaju spójnych, wielopoziomowych systemów obowiązkowych szkoleń, wynikający głównie z problemów kadrowych i infrastrukturalnych resortowego szkolnictwa.
NIK zwraca uwagę, że Minister od 1995 r. nie wydał przepisów wykonawczych do ustawy Prawo budowlane, dotyczących strzelnic. W konsekwencji tego zaniechania, sięgającego ponad dwudziestu pięciu lat, strzelnice były i są eksploatowane bez powszechnie obowiązujących regulacji prawnych, w szczególności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa ich użytkowników oraz osób przebywających w ich otoczeniu.
Powołany przez ministra Koordynator Ratownictwa Medycznego MSWiA nierzetelnie realizował swoje obowiązki. Obowiązkiem koordynatora było opiniowanie planów szkoleń sporządzanych przez koordynatorów RM poszczególnych służb przed ich zatwierdzeniem przez komendantów służb. Plany szkoleń w zakresie ratownictwa medycznego sporządzone przez koordynatorów RM Policji oraz Państwowej Straży Pożarnej koordynator MSWiA zaopiniował jednak z opóźnieniem od 6 do 18 miesięcy od rozpoczęcia roku, w którym plany te miały obowiązywać. Opiniowanie planów szkoleń, które w całości lub w znacznej części już się odbyły, nie znajduje żadnego praktycznego uzasadnienia. Koordynator nie podjął żadnych działań w celu wcześniejszego wyegzekwowania od koordynatorów podległych służb planów szkoleń na dany rok, przed ich realizacją. Wynikało to z braku nadzoru merytorycznego ze strony koordynatora MSWiA nad wykonywaniem zadań przez koordynatorów Policji i PSP. Jednocześnie niewłaściwa realizacja zadań przez koordynatorów medycznych, ma negatywny wpływ na poziom przeszkolenia funkcjonariuszy w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. W Policji tylko ok. 5,3 proc. funkcjonariuszy posiada takie przeszkolenie, w Straży Granicznej – 5,8 proc, w SOP – 13 proc. Jedynie w Państwowej Straży Pożarnej osiągnięto wysoki stopień przeszkolenia w tym zakresie – 98 proc. Funkcjonariuszy jest przygotowana do profesjonalnego udzielania pierwszej pomocy.
Policja
System szkolenia Policji umożliwiał realizację większości zaplanowanych kursów i szkoleń, ale nie zaspokajał pełni potrzeb szkoleniowych formacji. Samo MSWiA ocenia, że szkolenia zaspokajają tylko ok. 60 proc. istniejących potrzeb. W Policji nie zbudowano spójnego, wielopoziomowego systemu szkolenia, sprzężonego ze ścieżką awansu, który gwarantowałby obowiązkowe pogłębianie wiedzy i poszerzanie umiejętności funkcjonariuszy na poszczególnych etapach kariery zawodowej. Szkolenie zawodowe podstawowe winno być pierwszym, a nie jedynym, obligatoryjnym elementem systemu. Obecnie kursy specjalistyczne nie są obligatoryjne. W rezultacie niejednokrotnie policjanci kierowani są do wykonywania zadań wymagających specjalistycznej wiedzy i umiejętności, bez odpowiedniego przygotowania, które mogliby nabyć na kursach doskonalących (specjalistycznych). Podobnie obejmowanie przez funkcjonariuszy stanowisk kierowniczych nie jest poprzedzone obligatoryjnym kursem przygotowującym do kierowania zespołami ludzkimi. Policja, mimo że widzi potrzebę prowadzenia takich kursów, nie może ich zorganizować ze względu na ograniczony potencjał szkół i ośrodka szkolenia. Tym samym ścieżka rozwoju zawodowego przestaje być powiązana z kolejnymi stopniami przygotowania zawodowego, którego istotnym elementem są szkolenia.
System szkolenia Policji obejmuje szkolenie zawodowe podstawowe (SZP) oraz szkolenie zawodowe dla absolwentów szkół wyższych (SASW). Warunkiem do uzyskania kwalifikacji niezbędnych do mianowania na stanowisko służbowe jest ukończenie przez policjanta: szkolenia zawodowego podstawowego, SASW lub Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie. Tuż po przyjęciu do służby policjanci kierowani są na SZP. Jest to obecnie jedyne obowiązkowe szkolenie zawodowe realizowane przez Policjantów. Absolwenci wybranych kierunków studiów (prawo, administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne) mogą odbyć szkolenie uzupełniające.
Kadra naukowo-dydaktyczna jednostek szkoleniowych podnosiła swoje kwalifikacje zawodowe. Natomiast tylko w ograniczonym zakresie odbywała praktyki w jednostkach liniowych, mające na celu aktualizację wiedzy na temat przestępczości i skutecznych metod jej zwalczania.
Należy zauważyć, że w związku ze zniesieniem limitów przyjęć do Policji w 2018 r. znacząco zwiększyła się liczba funkcjonariuszy wymagających szkolenia zawodowego podstawowego, co wiązało się z ograniczeniem innych szkoleń, zwłaszcza specjalistycznych. W efekcie tej sytuacji znacząco zwiększyły się „nawisy” szkoleniowe, tj. deficyt w realizacji zapotrzebowanych szkoleń. Przykładowo:
- nauka kierowania pojazdami uprzywilejowanymi, z wykorzystaniem symulatora – nie przeszkolono ponad 95 proc. osób wymagających takiego szkolenia;
- doskonalenie techniki kierowania samochodem osobowym – nie przeszkolono 91 proc. funkcjonariuszy zgłoszonych na to szkolenie;
- udzielenie pierwszej pomocy – nie przeszkolono 60 proc. funkcjonariuszy zgłoszonych na to szkolenie.
Z uwagi na zwiększoną liczbę policjantów kierowanych na szkolenie zawodowe podstawowe szkoły znacząco zredukowały plany szkoleń. I tak, Szkoła Policji w Pile odstąpiła od realizacji 3 edycji kursu dla policjantów służby kryminalnej wykonujących czynności dochodzeniowo-śledcze i również 3 edycji kursu dla policjantów służby kryminalnej wykonujących czynności operacyjno-rozpoznawcze. Ze względu na możliwości szkoleniowe szkół policyjnych w 2018 r. zrealizowano tylko 37 kursów specjalistycznych na 120 (31%), co spowodowało zaspokojenie potrzeb w tych specjalnościach w ok. 80 procentach. W przypadku pozostałych 83 kursów (69%) potrzeby szkoleniowe zostały zaspokojone na poziomie poniżej 80%.
W 2017 r. proporcja liczby uczestników kursów specjalistycznych w stosunku do liczby uczestników SZP wynosiła 79% do 21%, w i półroczu 2018 r. odsetek liczby uczestników kursów spadł o dziesięć punktów procentowych, w drugim półroczu o kolejne osiem punktów, a w i poł. 2019 r. liczba uczestników SZP przewyższyła liczbę policjantów wzbogacających swoją wiedzę i doskonalących umiejętności (odpowiednio: 52% i 48%).
NIK zwraca uwagę, że w Policji jedynie ok. 5,3 proc. funkcjonariuszy posiada uprawnienia do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy. Wprawdzie policjanci uczestniczą w zajęciach pierwszej pomocy w ramach szkolenia podstawowego, jednak w opinii NIK szkolenia dla policjantów z kwalifikowanej pomocy mają istotne znaczenie dla ochrony życia i zdrowia obywateli, biorąc pod uwagę fakt, że często to właśnie policjanci są, jako pierwsi na miejscu zdarzenia. Koordynator ratownictwa medycznego Policji organizował jedynie kursy i egzaminy potwierdzające nabyte wcześniej przez funkcjonariuszy umiejętności, nie zaś szkolenia w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy.
Duże zastrzeżenia NIK budzi szkolenie strzeleckie i stan strzelnic. Część z nich jest własnością Policji, część podmiotów pozapolicyjnych. Strzelnic jest za mało, co utrudnia doskonalenie zawodowe w tym zakresie. Również stan techniczny niektórych z nich budził zastrzeżenia. W czasie kontroli Ośrodka Szkolenia Policji KWP w Łodzi, z siedzibą w Sieradzu w budynku wykorzystywanym do celów symulacyjnych stwierdzono szereg nieprawidłowości zagrażających zdrowiu i życiu: wiatrołap groził zawaleniem, instalacja elektryczna pozostawała pod napięciem mimo pozalewania większości pomieszczeń wodą deszczową, w części pomieszczeń sufit groził zawaleniem, puszka elektryczna na zewnątrz budynku była otwart. i niezabezpieczona. Poważne zagrożenie stwarzała też wykorzystywana przez OSzP strzelnica należąca do Polskiego Związku Łowieckiego znajdująca się niedaleko Sieradza i strzelnica w Ozorkowie.
W odpowiedzi na wystąpienia pokontrolne, poinformowano o usunięciu wszystkich nieprawidłowości wskazanych przez NIK.
Komendant Główny Policji wyjaśnił, że pomimo utrudnień związanych z brakiem lub niewystarczającą liczbą strzelnic, kierownicy jednostek organizacyjnych Policji realizują proces doskonalenia zawodowego w sposób pozwalający uzyskać zadowalającą frekwencję na zajęciach. Poszczególne jednostki uzyskały frekwencję powyżej 85%, tj. powyżej przyjętego progu satysfakcji. W opinii NIK, uzyskanie satysfakcjonującej frekwencji na szkoleniach nie powinno zwalniać z zapewnienia wystarczającej liczby strzelnic, bowiem przepisy regulujące doskonalenie strzeleckie obligują do uczestnictwa w tym szkoleniu wszystkich policjantów. Mimo to frekwencja na obligatoryjnych strzelaniach z broni krótkiej pozostawiała wiele do życzenia. W i półroczu 2019 r. wskaźnik udziału policjantów wynosił (w zależności od rodzaju ćwiczenia) ok. 90 proc., przy czym dla policjantów z Komendy Głównej był średnio niższy o kilka procent w odniesieniu do średniej krajowej. Najniższy wskaźnik udziału funkcjonariuszy przystępujących do wybranych strzelań programowych z broni krótkiej odnotowano w KWP w Gorzowie (78%), KWP w Białymstoku (82%) i KWP we Wrocławiu (82%). Ponadto nierzetelnie prowadzono arkusze szkolenia strzeleckiego policjantów, dokumentujące szkolenie strzeleckie każdego funkcjonariusza Policji oraz osiągane przez niego wyniki i uzyskiwane uprawnienia do kolejnych rodzajów broni bądź uprawnienia instruktorskie. Pierwszy Zastępca Komendanta Głównego Policji wyjaśnił, że kierownicy jednostek organizacyjnych Policji i komórek organizacyjnych KGP, z podległymi policjantami, którzy nie przystąpili do zajęć przede wszystkim prowadzili rozmowy instruktażowe oraz rozmowy dyscyplinujące. Nieprzystąpienie policjantów do wyszkolenia strzeleckiego było również uwzględnianie przy sporządzaniu opinii służbowej.
Państwowa Straż Pożarna
Organizacja procesu szkolenia oraz potencjał szkoleniowy PSP pozwalał na objęcie szkoleniem i doskonaleniem wszystkich funkcjonariuszy, a zakres realizowanych szkoleń umożliwiał właściwe przygotowanie ich do realizacji powierzonych im zadań. NIK zwraca jednak uwagę na relatywnie długi czas oczekiwania nowo przyjętych strażaków na skierowanie na szkolenie podstawowe w zawodzie „strażak”.
W 2015 r. w KG PSP opracowano Program rozwoju szkół i ośrodków szkolenia Państwowej Straży Pożarnej na lata 2015-2020. W jego ramach wprowadzono „Zasady doskonalenia zawodowego w PSP”, dokonano podziału kompetencji w realizacji szkoleń specjalistycznych między szkołami PSP i ośrodkami szkolenia KW PSP, przygotowano skrypty i prezentacje do szkoleń z poszczególnych dziedzin ratowniczych, utworzono na stronie internetowej ogólnodostępną bazę wiedzy, umożliwiającą ciągły dostęp do aktualnych materiałów dydaktycznych. Wszystkie szkoły PSP i ośrodki szkolenia KW PSP zostały wyposażone w mobilny wielofunkcyjny trenażer do gaszenia pożarów wewnętrznych, a w Szkole Aspirantów PSP w Poznaniu powstał trenażer do ratownictwa kolejowego.
Komendant Główny PSP wydał przepisy regulujące kształcenie, szkolenie i doskonalenie zawodowe oraz funkcjonowanie szkół pożarniczych. Ustalono też zasady organizacji ratownictwa wysokościowego, wodnego, technicznego, medycznego, chemicznego i ekologicznego oraz działań poszukiwawczo-ratowniczych. Określają one również zakres minimalnych kwalifikacji i ukończonych szkoleń przez ratowników, a także zasady nadawania stopni instruktorskich i przeprowadzania egzaminów. Kształcenie w zawodach regulowanych takich jak strażak, technik pożarnictwa oraz inżynier pożarnictwa, studiów podyplomowych, różnego rodzaju szkoleń i kursów dedykowanych funkcjonariuszom PSP oraz doskonalenia zawodowego, jak i zasady ich przeprowadzania realizowane było na podstawie ustawy o PSP i przepisów wykonawczych. W PSP potrzeby szkoleniowe dla funkcjonariuszy określane były poprzez analizy kadrowe realizowane w komendach wojewódzkich PSP oraz na szczeblu centralnym w Komendzie Głównej PSP, szkołach PSP oraz Centralnym Muzeum Pożarnictwa i Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpożarowej.
Na kształcenie w zawodzie inżynier pożarnictwa, które realizowała Szkoła Główna Służby Pożarniczej (SGSP), obowiązywały limity przyjęć na dany rok akademicki.
Doskonalenie zawodowe kadry dydaktycznej obejmowało narady i warsztaty metodyczne. W PSP nie funkcjonowały, jednolite dla wszystkich jednostek organizacyjnych PSP, wytyczne w zakresie odbywania przez kadrę dydaktyczną szkół PSP i ośrodków szkolenia KW PSP okresowych praktyk w jednostkach ratowniczo-gaśniczych ale miała ona obowiązek podnoszenia swojego poziomu wiedzy i umiejętności. W części komend wojewódzkich funkcjonują rozwiązania, zgodnie z którymi funkcjonariusze stanowiący kadrę dydaktyczną i instruktorską ośrodków szkolenia włączani byli do systemu pełnienia służb w pionie operacyjnym. Również w SGSP oraz w szkołach PSP kadra naukowo-dydaktyczna okresowo odbywała służby w szkolnych jednostkach ratowniczo-gaśniczych, w tym na stanowiskach dowódcy sekcji lub dyżurnego stanowiska kierowania. Spośród kadry dydaktycznej szkół PSP wyznaczano również funkcjonariuszy, którzy w ramach dyżurów pełnili odpowiednie funkcje w kompanii szkolnej centralnego odwodu operacyjnego krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
W czasie kontroli stwierdzono nieprawidłowości dotyczące tzw. komór dymowych w Szkole Podoficerskiej PSP w Bydgoszczy i w Ośrodku Szkolenia KW PSP w Łodzi, z siedzibą w Sieradzu. W Bydgoszczy włączanie sygnalizacji alarmowej w komorze nie powodowało automatycznego włączania oświetlenia i oddymiania pomieszczenia. Wentylacja była nawiewno-wywiewna a powinna być nawiewno-wyciągowa. Komendant szkoły poinformował NIK, że nieprawidłowości zostały usunięte. W szkole w Sieradzu w komorze dymowej szatnia, umywalnia, pomieszczenie z natryskami i toaleta były wspólne dla kobiet i mężczyzn. Umywalki były również nieprawidłowo rozmieszczone. Komendant Wojewódzki PSP w Łodzi poinformował NIK, że stan pomieszczeń będzie dostosowany do obowiązujących przepisów.
W okresie objętym kontrolą, jako wskaźnik efektywności działania przyjęto w PSP, że czas oczekiwania osoby przyjętej do służby na kształcenie w zawodzie strażak nie powinien przekroczyć 90 dni od daty przyjęcia do służby. Z ustaleń kontroli wynika, że rzeczywiste czasy oczekiwania w 2018 r. w poszczególnych województwach były dłuższe. Na 969 strażaków przyjętych do służby, 132 (13,7%) oczekiwało dłużej niż 90 dni na rozpoczęcie szkolenia. Najdłużej na skierowanie na szkolenie czekali strażacy z województwa małopolskiego: na 95 strażaków przyjętych do służby, 38 (40%) oczekiwało na rozpoczęcie szkolenia powyżej 90 dni. Komendant Główny PSP wyjaśnił, że w roku 2018 wystąpiło duże zapotrzebowanie na realizację szkolenia podstawowego w zawodzie strażak, związane m.in. z pozyskaniem nowych etatów (490), fluktuacją kadry, odejściami na zaopatrzenie emerytalne, itp. NIK zwraca jednak uwagę, że 90 dni to jest relatywnie długi czas oczekiwania. W tym okresie oczekujący na szkolenie strażacy nie mogli uczestniczyć w działaniach ratowniczych, mimo że większość z nich pełniła służbę w jednostkach ratowniczo-gaśniczych PSP. W opinii NIK taki długi okres oczekiwania nie sprzyjał efektywnemu wykorzystaniu nowo przyjętych do służby strażaków.
W PSP przyjęto, że wszyscy strażacy powinni umieć udzielać kwalifikowaną pierwszą pomoc. Komendant Główny powołał Koordynatora Medycznego i zapewnił organizację szkoleń w zakresie ratownictwa medycznego i egzaminów potwierdzających posiadane przez funkcjonariuszy umiejętności. Koordynator RM PSP oprócz działań związanych z nadzorem nad działalnością koordynatorów ratownictwa medycznego w zakresie szkolenia, brał udział w inspekcjach jednostek PSP, podczas których oceniał stopień przygotowania strażaków w dziedzinie ratownictwa medycznego. W opinii NIK celowym było również wskazanie Koordynatorów RM PSP na poziomie powiatów. Natomiast, jako nierzetelne działanie należy uznać zwłokę w sporządzaniu i zatwierdzaniu sprawozdań z realizacji planu szkoleń za 2017 i 2018 r. oraz planów szkoleń na 2018 i 2019 r. Skutkiem tego Koordynator RM MSWiA nie posiadał rzetelnej wiedzy dotyczącej stanu wyszkolenia funkcjonariuszy PSP, co z kolei uniemożliwiało właściwe zaplanowanie szkoleń w zakresie ratownictwa medycznego.
Zgodnie z prawem strażacy podlegają okresowej ocenie sprawności fizycznej, przy czym obowiązek obejmuje każdego do 55 roku życia, powyżej, jeśli brał bezpośredni udział w działaniach ratowniczych. W przypadku nieuczestniczenia w takich działaniach test odbywał się na prośbę zainteresowanego. Według danych PSP testom sprawnościowym poddawało się ponad 97 proc. strażaków.
NIK ustaliła, że PSP nie zapewnia jednolitego szkolenia kierowców pojazdów uprzywilejowanych, choć powinien to być system centralny. Programy realizowane przez SP PSP w Bydgoszczy i CS PSP w Częstochowie istotnie się różniły. Inne były liczby godzin przeznaczone na szkolenie a zajęcia praktyczne odbywały się na różnych pojazdach.
Straż Graniczna
System szkolenia Straży Granicznej umożliwiał realizację zaplanowanych szkoleń i kursów doskonalenia zawodowego centralnego. NIK zauważa jednak, że baza szkoleniowa jednostek terenowych SG była niewystarczająca, co utrudniało właściwą realizację doskonalenia zawodowego.
Szkolenia i doskonalenie centralne prowadziła kadra dydaktyczna o odpowiednich kwalifikacjach, a ośrodki szkolenia posiadały adekwatną do potrzeb infrastrukturę szkoleniową. Funkcjonariusze podnosili kwalifikacje uczestnicząc w szkoleniach kwalifikowanych oraz doskonaleniu centralnym i lokalnym. Realizowano również szkolenia we współpracy z podmiotami krajowymi i zagranicznymi.
Kontrola NIK wykazała niedostatek infrastruktury szkoleniowej – brakowało strzelnic i hal sportowych. Jednostki SG posiadały tylko 10 strzelnic, w tym 8 strzelnic eksploatowanych oraz 2 wyłączone z użytku ze względu na ich zły stan techniczny. O skali niedostatków świadczy to, że jednostki SG na podstawie umowy najmu lub użyczenia korzystały z 77 innych strzelnic.
NIK zwróciła uwagę na bardzo niski stopień przeszkolenia funkcjonariuszy SG w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Koordynator Ratownictwa Medycznego SG z opóźnieniem sporządzał sprawozdania ze szkoleń. Z ustaleń kontroli wynika, że sporządzenie i przekazanie sprawozdania 6 miesięcy po otrzymaniu jednostkowych sprawozdań powodowało, że ani Komendant Główny SG, ani Koordynator RM MSWiA nie posiadali aktualnej, rzetelnej wiedzy dotyczącej wyszkolenia funkcjonariuszy SG w tym zakresie.
Służba Ochrony Państwa
Wyniki kontroli w Służbie Ochrony Państwa mają charakter niejawny, w związku z czym mogły zostać przedstawione tylko w ograniczonym zakresie. Ustalenia kontroli i ocena realizacji zadań w zakresie szkolenia i doskonalenia funkcjonariuszy SOP zostały przedstawione w niejawnym wystąpieniu pokontrolnym Prezesa NIK do Komendanta SOP nr KPB-Z-3/2020 z dnia 15 stycznia 2020 r.
W SOP nie wypracowano jednolitego, spójnego systemu szkolenia funkcjonariuszy. W trakcie kontroli NIK system szkolenia Służby Ochrony Państwa był dopiero na etapie tworzenia. Zmieniające się koncepcje oraz organizacyjny i kadrowy nieład, nie sprzyjały jakości wyszkolenia osób zatrudnionych w SOP. Minister ograniczył swój wpływ na szkolenie SOP do bieżącego reagowania na ujawnione braki w wyszkoleniu funkcjonariuszy.
Po powstaniu tej Służby 1 lutego 2018 r., Komendant SOP podjął działania, w wyniku których wdrożone zostały ramy organizacyjne szkolenia funkcjonariuszy pozwalające na przygotowanie ich do realizacji zadań ustawowych formacji, w tym zadań związanych ze zwiększeniem kompetencji w stosunku do zlikwidowanego BOR. Okoliczność ta wiązała się z koniecznością zorganizowania od podstaw funkcjonowania nowej formacji przy jednoczesnym zapewnieniu bieżącej realizacji zadań ustawowych. System szkolenia w SOP obejmuje:
- szkolenie zawodowe podstawowe dla nowo przyjętych,
- uzupełniające dla przeniesionych do SOP z innych formacji mundurowych,
- zawodowe oficerskie,
- zawodowe specjalistyczne,
- zawodowe doskonalące,
- zawodowe lokalne,
- zawodowe zewnętrzne.
Komendant SOP nie udokumentował przeprowadzenia analiz poprzedzających wdrożenia systemu szkolenia funkcjonariuszy. Braki te uniemożliwiły NIK ocenę rzetelności, w tym kompletności działań stanowiących podstawę wdrożonych rozwiązań. Przyjęty w SOP stopień odformalizowania działań, przy jednocześnie istotnej skali zmian w składzie osobowym kierownictwa formacji, jak i pionu szkolenia, utrudniał przy tym szczegółową weryfikację faktycznych założeń i koncepcji leżących u podstaw wdrażanych rozwiązań.
Zasoby organizacyjne SOP w obszarze szkolenia, w tym niepełna obsada kadry dydaktycznej, infrastruktura (w szczególności brak własnych obiektów umożliwiających szkolenie z zakresu techniki i taktyki prowadzenia pojazdów) oraz stan wyposażenia szkoleniowego, ograniczały możliwości szkoleniowe formacji.
W grudniu 2018 r. na polecenie sekretarza stanu w MSWiA podjęte zostały analizy i ocena szkolenia kierowców pojazdów uprzywilejowanych SOP. Prace prowadził zespół ekspercki złożony z przedstawicieli SOP, Straży Granicznej i Policji. W ich wyniku Komendant SOP zmienił zasady szkolenia zawodowego specjalistycznego dotyczącego techniki i taktyki jazdy pojazdami. W miejsce jednej instrukcji wprowadził dwie odrębne, z zakresu techniki jazdy oraz techniki i taktyki jazdy. Dodatkowo wprowadził szkolenie uzupełniające dla przychodzących z innych formacji funkcjonariuszy, dotyczące taktyki jazdy po drogach publicznych.
NIK docenia podejmowane działania na rzecz ograniczenia skutków identyfikowanych ryzyk, jednak w opinii Izby system szkolenia SOP wymaga realizacji dalszych istotnych przedsięwzięć, które doprowadzą do powstania spójnego, wielopoziomowego systemu szkolenia powiązanego ze ścieżką rozwoju kariery zawodowej funkcjonariuszy.
Istotnym instrumentem wykorzystanym przez Komendanta SOP do nadzoru nad realizacją zadań szkoleniowych była kontrola wewnętrzna. Ograniczony zakres miał natomiast monitoring skuteczności realizacji poszczególnych szkoleń. NIK zwróciła uwagę, że ewaluacja szkoleń opart. wyłącznie na ocenie formułowanej przez uczestników bezpośrednio po ich zakończeniu nie pozwala na pełną ocenę skuteczności szkoleń.
Wnioski
Wyniki kontroli pozwoliły ocenić system szkolenia służb podległych MSWiA oraz zdiagnozować podstawowe problemy w realizacji szkolenia i doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy, a także wskazać kierunki działań naprawczych. NIK wyraża przekonanie, że dokonane przez Izbę ustalenia i analizy dostarczą osobom odpowiedzialnym za kształtowanie systemów szkolenia i doskonalenia zawodowego zobiektywizowanych danych, które pozwolą wypracować właściwe rozwiązania prawne i organizacyjne w tym zakresie. Doceniając bowiem zaangażowanie funkcjonariuszy i pracowników kontrolowanych formacji w rozwój systemów szkolenia, dostrzegając to co już udało się osiągnąć, NIK wskazuje na potrzebę daleko idących zmian w poszczególnych obszarach. Ich szybkie i sprawne wprowadzenie przyczyniłoby się do dalszego wzrostu poziomu profesjonalizacji służb podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, a tym samym jeszcze lepszej realizacji zadań w zakresie zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.
Najwyższa Izba Kontroli wnosi do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o:
- wprowadzenie w poszczególnych służbach podległych Ministrowi spójnych, wielopoziomowych systemów szkolenia, umożliwiających właściwe przygotowanie funkcjonariuszy do realizacji stawianych przed nimi zadań;
- powiązanie systemu podnoszenia kwalifikacji zawodowych z systemem awansowania i wynagradzania funkcjonariuszy, w tym wprowadzenie obowiązku ukończenia wskazanych szkoleń, jako warunku zajmowania określonych stanowisk;
- wprowadzenie rozwiązań gwarantujących bieżące pogłębianie wiedzy i doskonalenie umiejętności funkcjonariuszy tak, aby zapewnić właściwe wykonywanie obowiązków na aktualnie zajmowanym stanowisku;
- modernizację systemów szkolenia pod względem jakościowym, poprzez wdrożenie zasady równoczesnego wyposażania w nowoczesny sprzęt jednostek terenowych oraz szkół poszczególnych służb, aby szkolący się funkcjonariusze mieli możliwość poznawania sprzętu, który będą wykorzystywać podczas wykonywania zadań w jednostkach;
- zmianę zasad nadawania uprawnień dla kierowców pojazdów uprzywilejowanych wszystkich formacji podległych MSWiA, którzy powinni je otrzymywać wyłącznie po ukończeniu szkoleń, zorganizowanych przez odpowiednio przygotowane i wyposażone podmioty szkoleniowe;
- niezwłoczne uregulowanie zasad i warunków technicznych użytkowania i usytuowania strzelnic ćwiczebnych rozporządzeń w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać strzelnice kryte i odkryte, jak również warunków dotyczących ich usytuowania.
źródło: NIK