Polska ma jedną z najdłuższych w Europie tradycji samorządu terytorialnego. Od późnego średniowiecza ukształtował się u nas system urzędów lokalnych oraz sejmików, pełniących również kluczową rolę w funkcjonowaniu władzy w Rzeczypospolitej.
Umiejętność zarządzania lokalną wspólnotą często okazywała się bezcenna dla przetrwania państwa. W 1989 roku po okresie komunizmu, nowelizacja konstytucji otworzyła drogę do reformy samorządowej, której zwieńczeniem były pierwsze po wojnie wolne wybory w Polsce.
W czasach PRL-u najważniejsze były obrady plenarne PZPR. Tam była realna władza. Gminy nie miały niezależności finansowej i majątkowej i były zdane na korzystanie ze środków przydzielanych przez władze wojewódzkie, czyli partyjne.
W 1989 roku władze w Polsce przejęła Solidarność. 9 grudnia Komitety Obywatelskie uznały, że powinny działać na rzecz likwidacji wszelkich pozostałości komunizmu i reprezentować interesy społeczności lokalnych. Droga do reformy samorządowej była otwarta. Kierował nią senator Jerzy Regulski.
Po wielu dyskusjach przyjęto, że w małych gminach będzie obowiązywała ordynacja większościowa w jednomandatowych okręgach wyborczych. Uznano, że w małych wspólnotach mieszkańcy będą głosować na lokalnych liderów, a nie polityków. W większych miastach wprowadzono ordynację większościową i system wielomandatowy.
Sejm przyjął ustawę o samorządzie gminnym 8 marca 1990 r. Przewidywała ona wprowadzenie jednostopniowego samorządu terytorialnego. W miejsce istniejących w PRL rad narodowych utworzono rady gminy o znacznie większych uprawnieniach. Kluczowym elementem ich pozycji była niezależność finansowa. Nowo wybrane rady gmin powoływały swoje władze wykonawcze prezydentów, burmistrzów oraz wójtów.
Wybory odbyły się 27 maja 1990. Wzięło w nich udział 42 proc. uprawnionych do głosowania. Frekwencję nieco wyższą od średniej udało się uzyskać w okręgach jednomandatowych. Wybory wywołały wielkie zainteresowanie międzynarodowe. Ich przebieg mógł mieć zasadnicze znaczenie dla przyszłych związków Polski z organizacjami międzynarodowymi, które jako jeden z warunków członkostwa stawiały krajom Europy Środkowej przeprowadzenie w pełni wolnych wyborów. Elekcję obserwowali delegaci Rady Europy, którzy w raporcie stwierdzili, że „polskie wybory samorządowe były demokratyczne, wolne, sprawiedliwe i bardzo dobrze zorganizowane”.
Wybory zakończyły się znaczącym zwycięstwem kandydatów Solidarności. Komitety Obywatelskie zdobyły ponad 53 proc. oddanych głosów. Był to wynik rekordowy, którego nie udało się powtórzyć żadnej innej formacji w historii wyborów po 1990 r. Drugie miejsce (24 proc. głosów) zajęły komitety lokalne.
- Źródło: TVP3 Rzeszów, Aktualności