Przez całą wojnę nazwa Wilhelmshaven wywoływała grozę wśród alianckich marynarzy. Z tej wielkiej bazy niemieckiej marynarki wojennej na swe krwawe łowy wypływały u-booty. Los sprawił, że to wilcze gniazdo stało się trofeum polskiej 1 Dywizji Pancernej – elitarnej formacji Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
„Czarne berety” lub „Czarne diabły” – tak po obu stronach frontu nazywano pancerniaków gen. Stanisława Maczka. To wyraz uznania ich dokonań bojowych zarówno przez sojuszników, jak i nieprzyjaciela. 1 Dywizja Pancerna od lata 1944 roku w niepowstrzymanym rajdzie wyzwoliła wielkie obszary Francji, Belgii i Holandii. I wiosną następnego roku znalazła się nad granicami III Rzeszy. Koniec wojny był bliski, ale to nie oznaczało, że polskich żołnierzy czekał już tylko spacer w głąb Niemiec. Nic z tych rzeczy. Armia niemiecka, choć zdziesiątkowana, na swej ziemi broniła się twardo. Jak celnie zauważył kwatermistrz dywizji, Jan Marowski: „Sto kilometrów było dla nas drobiazgiem we Francji, w pościgu. Niemcy wtedy uciekali do Belgii. Później z Belgii wiali do Holandii, ale teraz już są u siebie, w domu. Mogą tylko bronić się zajadle, rozpaczliwie. Kto wie, czy niemieckie kilometry nie okażą się znacznie dłuższe od francuskich?”. Tak w istocie się stało, kiedy 8 kwietnia 1945 roku ruszyła ostatnia aliancka ofensywa na froncie zachodnim.
Czołgi w niemieckim bagnie
1 Dywizja Pancerna podporządkowana 2 Korpusowi Kanadyjskiemu przekroczyła granicę niemiecką pod zupełnie zrujnowanym miasteczkiem Goch. Tym razem jednak nie udało się zdobyć pozycji nieprzyjacielskich z marszu. Dopiero przy wsparciu samolotów szturmowych i artylerii czołgi przełamały niemiecką obronę. Największym jednak wówczas sukcesem dla polskich pancerniaków było zajęcie 12 kwietnia Stalagu VI C niedaleko Oberlangen. 2 Pułk Pancerny podpułkownika Stanisława Koszutskiego wyzwolił w nim ponad 1700 Polek – żołnierzy Armii Krajowej wziętych do niewoli po upadku Powstania Warszawskiego.
Po przekroczeniu przez dywizję Renu pod Rees w jej skład włączono batalion belgijskich spadochroniarzy i rozkazano uderzyć w kierunku Emden – niemieckiego portu rzecznego i bazy u-bootów. Na lewo od Polaków kanadyjska 2 Dywizja Piechota parła na Groningen, a na prawo – kanadyjska 4 Dywizja Pancerna w ciężkich walkach oczyszczała drogę ku Wilhelmshaven. 14 kwietnia 1 Dywizja Pancerna wciąż walczyła na granicy holendersko-niemieckiej. Jej 3 Brygada Piechoty oczyszczała holenderski obszar nadgraniczny z resztek wojsk niemieckich, a 10 Brygada Kawalerii Pancernej ruszyła do sforsowania kolejnej wielkiej przeszkody – kanału Küsten.
Nastąpiło to 19 kwietnia i przez następne 10 dni pancerniacy zmagali się z nieprzyjacielem broniącym się w bagnistym i pokrytym siecią kanałów terenie. Dla czołgów to najgorsze warunki do walki, a do tego ich przeciwnikiem byli bitni strzelcy spadochronowi i marynarze z piechoty morskiej uzbrojeni w pancerfausty i działa przeciwpancerne. Rotmistrz Zygmunt Kłodziński z 10 Pułku Strzelców Konnych zanotował wtedy na gorąco: „Mamy pięć czołgów trafionych pepancami – z tego jeden płonie, niestety, razem z ciałem plut. Jankowskiego i strz. Jurkowskiego (najbardziej wysunięty), który jest teraz otoczony piechotą nieprzyjaciela. Pięciu poległych i siedmiu rannych. Reszta siedzi w maszynach, dozoruje kierunki i prowadzi ogień”.
Dopiero zdobycie przez kanadyjską 3 Dywizję Piechoty miasta Leer i otwarcie drogi do rzeki Ledy pozwoliło polskim pancerniakom wyjść z tego impasu. W międzyczasie nastąpiła zmiana zadania dla 1 Dywizji Pancernej. Teraz miała ona uderzyć nie na Emden, lecz Wilhelmshaven.
W twierdzy Kriegsmarine
4 maja czołowe oddziały polskiej dywizji dotarły na odległość 25 kilometrów od Wilhelmshaven. Polacy swym zwyczajem spróbowali zdobyć z zaskoczenia forty twierdzy, ale akcja nie wyszła. Kiedy szykowali się do kolejnego szturmu, nadeszła wiadomość o zawieszeniu broni. Następnego dnia o godzinie 8 głównodowodzący wojsk niemieckich na tym odcinku frontu, gen. admirał Hans-Georg von Friedeburg podpisał w Lüneburgu bezwarunkową kapitulację. Do Wilhelmshaven gen. Maczek wysłał pułkownika dyplomowanego Antoniego Grudzińskiego z 2 Pułkiem Pancernym i 8 Batalionem Strzelców. Pułkownik miał dopilnować wypełniania warunków kapitulacji w twierdzy i porcie wojennym Kriegsmarine.
5 maja – dzień triumfu 1 Dywizji Pancernej – okazał się wyjątkowo zimny i deszczowy jak na tę porę roku. Polskie Shermany w strugach deszczu mijały setki idących do niewoli marynarzy i żołnierzy niemieckich. Przed samym wjazdem do Wilhelmshaven na Polaków czekali przedstawiciele niemieckiego dowództwa. Cytowany wyżej Marowski tak opisał tę chwilę: „Wojskowy komendant miasta – kapitan zur See Mulsov, burmistrz, komendant policji. Nadchodzi Grudziński, polski pułkownik.
– Obejmuję twierdzę i miasto Wilhelmshaven… polecam stosować się do zarządzeń… port zostaje podporządkowany brytyjskiemu komandorowi Conderowi… – brzmią krótkie zarządzenia. Tłumaczy podporucznik Torżewski.
– Jawohl! – zrozumiane”.
Pancerniacy zajęli koszary i budynki dowództwa niemieckiego. Stąd czuwali nad wypełnianiem zarządzeń kapitulacyjnych, a tych było sporo, bo i zdobycz była ogromna. W Wilhelmshaven oprócz portu wojennego, znajdowały się liczne doki, warsztaty okrętowe i baza okrętów podwodnych, baterie forteczne, składy torped i wiele innych urządzeń wojskowych. Do portu zaczęły też wtedy wracać okręty Kriegsmarine, by tutaj kapitulować. Zawinął doń krążownik „Köln”, okręt dowodzenia „Nyassa”, liczne niszczyciele, trałowce i u-booty.
Polakom poddało się dwóch admirałów, jeden generał, 1900 oficerów i 32 tysiące podoficerów i szeregowych. 1 Dywizja Pancerna okupiła to zwycięstwo stratą 37 oficerów oraz 567 podoficerów i żołnierzy.
Od 6 maja dywizja zajęła swój pierwszy rejon okupacyjny w Niemczech: północno-wschodnią część Fryzji z miastami Wilhelmshaven i Jever oraz wyspami Wangerooge i Spiekeroog. Jednak najcenniejszym trofeum, jakie pancerniacy generała Maczka odnaleźli w Wilhelmshaven, była brązowa tablica z polskim orłem. Nieprzypadkowo znalazła się ona w Wilhelmshaven, gdyż została we wrześniu 1939 roku zerwana z budynku kapitanatu portu w Gdyni. Trofeum Kriegsmarine wracało w polskie ręce, a jej największa baza na Morzu Północnym udekorowana została biało-czerwonymi flagami. Również 6 maja do portu w Wilhelmshaven wpłynął polski lekki krążownik ORP „Conrad”, który do 14 maja wspierał polskich pancerniaków w nadzorowaniu niemieckiej kapitulacji.
Koniec wojny, ale nie misji
Kiedy płk Grudziński przejmował Wilhelmshaven, jego dowódca, gen. Maczek koordynował działania całej swej dywizji ze sztabu 2 Korpusu Kanadyjskiego w Bad Zwischenahn. Polacy kontrolowali swą pierwszą strefę okupacyjną niedługo, bo do 19 maja. Wtedy dywizja wróciła w okolice kanału Küsten i stanęła w dolinie Ems, wzdłuż holenderskiej granicy. Tutaj objęła swym władaniem terytorium Niemiec o powierzchni 6500 kilometrów kwadratowych. Stolicą polskiej strefy okupacyjnej stało się miasto Haren, które przechrzczono na Maczków. Wysiedlono z niego wszystkich niemieckich mieszkańców (oprócz burmistrza, jego rodziny i zakonnic) i w ich miejsce sprowadzono 5000 Polaków – byłych jeńców, więźniów obozów koncentracyjnych i robotników przymusowych. Przez trzy kolejne lata Maczków był polską oazą w Niemczech.
Niestety, 1 Dywizji Pancernej nie było dane po jej świetnych zwycięstwach z rozwiniętymi sztandarami wrócić do kraju. Pełniący obowiązki Naczelnego Wodza, gen. Władysław Anders, pisał 20 maja 1945 roku do żołnierzy 1 Dywizji Pancernej: „Od początku inwazji w Normandii, poprzez Falaise i Bredę włożyliście w cały szereg bitew ogrom ofiar i trudu wojennego. Ukoronowane to zostało wejściem do Wilhelmshaven, kolebki marynarki niemieckiej. Był to odwet za Gdynię. Wiem, że jest to tylko pierwszy etap w marszu naszym do wolnej Polski […]. Wiem, że 1 Dywizja Pancerna – kwiat rycerstwa polskiego, rozumie to najlepiej, że walka o Polskę nie jest jeszcze skończona”.
Bibliografia
„1 Dywizja Pancerna w walce. Czarna Kawaleria gen. Maczka od Caen do Wilhelmshaven. Relacje dowódców i żołnierzy”, praca zbiorowa, Kraków- Warszawa 2013
E. McGilvray, „Marsz Czarnych Diabłów. Odyseja Dywizji Pancernej generała Maczka”, tłum. J. Kotarski, Poznań 2006
J. Marowski, „Śladami gąsienic 1. Dywizji Pancernej”, Kraków-Warszawa 2014
Piotr Korczyński
źródło: polska-zbrojna.pl